Partilerin oyları nereden?

Partilerin oyları nereden?
AKP'nin kaderini diğer sağ partilere tepki duyan kırsal kesimdekilerin tercihi belirleyecek. CHP, DSP'nin başarılı olduğu illerde aynı başarıyı yakalamalı. GP ise kırsal kesimde fazla güçlü değil

ERHAN GÖKSEL

Bilindiği gibi Türkiye'de 'kent oyları', köy oylarına karşı artan bir biçimde 'ağırlık' sağlamış durumdadır. 1999 seçimlerinde kırsal oyların oranı yüzde 37.7 olmuştur. Ancak, çok sayıda yeni ilçe kurulması nedeniyle, pek çok kırsal yörenin de artık kentsel oylar içinde kabul edilmesinin bu artışta payı olduğu unutulmamalıdır. Çünkü Devlet İstatistik Enstitüsü büyüklüğüne bakmaksızın, tüm il ve ilçe merkezlerinde kullanılan oyları kentlere dahil etmektedir.
Belirtilmesi gereken bir başka nokta, seçimlere 'kırsal katılma oranının' her zaman kentlere göre daha yüksek olmasıdır. 1999 seçimlerinde de kentsel katılma yüzde 85 iken, kırsal katılma oranı yüzde 90 olmuştur (Genel katılma oranı yüzde 87'dir). 1999 seçimlerinde oyların yaklaşık yüzde 4.5'i geçersiz sayılmıştır. Geçersiz oy oranı köylerde ve şehirlerde aynıdır.
Köy oylarında 'sağ oylar' ağır basmaktadır. Buralarda merkez solun yani CHP ile DSP'nin oy toplamı yüzde 25.8 olup, bunlar özellikle Marmara ve Ege kırsal alanlarından kaynaklanmaktadır (Bu iki partinin genel oy toplamı ise yüzde 31'dir).
FP/MHP/ANAP ve DYP'nin köy oyları toplamı ise yüzde 63'tür (Bu partilerin genel oy toplamı yüzde 58.5 düzeyindedir).
Buna karşılık, kentlerde DSP-CHP toplamı yüzde 33.8'e ulaşmakta, öteki dört sağ partininki ise yüzde 55.4 olmaktadır. Dört sağ partiden FP ve onun öncülü olan RP, 1994 yerel seçimlerinden bu yana kentlerde ülke genelinde aldığından daha yüksek oy oranlarına ulaşmaktadır. Bu, özellikle nüfusu 100 bini aşan kentler bakımından doğrudur.

RP-FP örneği ve AKP'nin durumu
1999 seçimlerinde de FP, kentlerde yüzde 16.04, köylerde yüzde 14.25 oy alabilmiştir (Genel ortalaması yüzde 15.4). Hemen belirtmek gerekir ki, İstanbul'daki FP oranı bu seçimde (1999) 21.2 olmuştur. Dolayısıyla, FP'de olduğu gibi AKP bakımından da 'İstanbul', büyük bir öneme sahiptir. Bir başka deyişle AKP'nin ülke çapında oy dağılımın 1995 ve 1999 seçimlerinin RP ve FP gibi olacağı -yani bu partinin RP ve FP'nin güçlü olduğu yerlerde güçlü, zayıf olduğu yerlerde zayıf olacağı- varsayımına göre, AKP'nin ülke çapında İstanbul'da alacağı oy oranının altında kalabileceği düşünülebilir.
İstanbul sonuçları tüm siyasal partiler açısından önemlidir. Çünkü İstanbul'da seçmenlerin yüzde 17.4'ü bulunmakta ve yaklaşık 6 milyon geçerli oy beklenmektedir. Anketlerde AKP'nin İstanbul'da (+ / -) yüzde 30 dolaylarında görüldüğü düşünülürse, bu durumda bu partinin ülke çapında yüzde 30'un üstüne çıkamayacağı düşünülebilir.
Ancak, yukarıda belirttiğimiz gibi, önce RP'nin, daha sonra FP'nin -kentlerle kıyaslandığı zaman- görece az oy aldığı kentlerde, şu anda büyük kan/oy kaybına uğradığı bilinen MHP, ANAP ve DYP'nin toplamı köy oylarının yaklaşık yarısını (yüzde 48.6) oluşturan 1999 rakamlarıyla 5.7 milyon oyu vardır.
Bu oylar 1999 seçimlerinde kullanılan geçerli oyların (31.1 milyon) yaklaşık yüzde 18.5'ini oluşturmaktadır.Şurası çok önemlidir ki, AKP' nin özellikle büyük kentlerin imarsız yörelerinde başarılı olacağı, anketlerde de görüldüğü gibi, bir sır değildir. Ancak, büyük oranda 'erozyona' uğrayan bu üç sağ partinin kırsal oylarının ne ölçüde köy oylarında 'patlama' yaparak AKP'ye gideceği konusunda tespitte bulunabilmek 'araştırmalarda' pek mümkün olamamaktadır. Türkiye'de kırsal alanın 'bölgesel ve kültürel dağınıklığı ve farklılığı' seçmen davranışının tespitinde anketlere kolayca 'yansımaması/eksik' yansıması nedeniyle seçime iki hafta kalmış olmasına rağmen net bir cevap bulunabilmiş değildir.
Bir başka deyişle, AKP'nin, genel oy oranının kırsal alanda alacağı oylar nedeniyle kent oylarına kıyasla- bir miktar düşmemesi, bu partinin yukarıda adı verilen partilerin kırsal oylarından ne kadar nemalanacağına bağlı olacaktır. Bu nemalanmanın başlıca hedefi de RP/FP çizgisinin özellikle zayıf olduğu, 1999'da 4 milyon dolayında geçerli oyun kullanıldığı Ege ve Marmara Bölgesi'nin kırsal seçmeni olacaktır. Hemen hatırlatmak gerekir ki, FP, bu iki bölgede 1999'da yalnızca yüzde 10 oy alabilmişti. Sonuç olarak, AKP'nin FP'nin hem kent hem de kırsal oylarını iki misline taşıması, bu partinin yüzde 30 düzeyini aşması için muhtemelen yeterli olmayacaktır. AKP'nin yüzde 30'u net bir biçimde aşabilmesi, kırsal alanda daha büyük bir oy artışını gerekli kılmaktadır.


CHP'nin 'Alevi' avantajı var
CHP'nin ülke çapındaki oy dağılımı, DSP ile tam örtüşmemektedir. DSP'nin 1999'da İstanbul oyu yüzde 29.5, Bursa oyu yüzde 32, İzmir oyu yüzde 40.3, Adana oyu yüzde 23.9'dur. Bu parti seçmenlerin yüzde 46'sını barındıran Ege ve Marmara bölgesinin toplamında yüzde 31 oy almıştır. Türkiye genelinde yüzde 22.2'yi tutturması da bu sayede olmuştur. CHP'nin buralardaki oy ortalaması ise genel ortalaması (yüzde 8.7) düzeyindedir. CHP'nin, 1999 DSP'nin yüzde 22.2'lik oranına ulaşabilmesi için, DSP'nin 1999'da başarılı olduğu seçim çevrelerinde başarılı olması gerektiğini söylemek doğru olacaktır.
Özellikle 1987 ve kısmen 1991 SHP oy haritası CHP'nin oy aldığı, alabileceği yöreleri bize göstermekte ve bu harita 1999 DSP'si ile örtüşmektedir. Buna ek olarak, CHP Orta Anadolu'nun kırsal Alevi seçmenleri içinde, Hatay ve Antalya illerinden DSP'nin sahip olmadığı 'ek' bazı 'rezerv oylara' sahiptir.
Bu partinin, geleneksel olarak zayıf olduğu bazı Doğu (Erzurum, Elazığ, K. Maraş vb.) ve Orta Anadolu illerinde (Konya, Çankırı, Yozgat vb.) illerde örgütü ve 'genel hava' sayesinde, 1999 DSP'sinden biraz daha başarılı olabileceği düşünülebilir ama ortalamayı okadar etkilemez. Bu çerçevede düşünüldüğünde CHP'nin, DSP'nin 1999 oy oranı olan yüzde 22.2'ye ulaşmasının, bu partinin -1999 DSP'sine paralel olarak büyük illerde yüksek oranlara ulaşmasına bağlı olduğu düşünülebilir. Dolayısıyla, CHP'nin bu illerde yapılan anketlerde görülen oy oranı, seçim başarısı hakkında önemli bir fikir verecektir.
Eğer bu oranlar, örneğin; İstanbul için yüzde 25+, İzmir için yüzde 35+, Ankara için yüzde 23+ dolaylarını göstermiyorsa, CHP'nin, yüzde 20'nin üzerine çıkamayacağını söylemek yanlış olmaz. Unutulmamalı ki, SHP 1987'de ülke çapında yüzde 24.8 oy alırken, Adana'da yüzde 26.9,
İstanbul'da yüzde 29.8, Ankara'da yüzde 29.6, İzmir'de 35.6 almıştı. Aynı parti 1995'te de yüzde 10.6 ortalamasına, her şeyden önce Ankara'da yüzde 16.9, İstanbul'da yüzde 11.7, İzmir'de yüzde 13.9 sayesinde ulaşmıştı.


Konserin başarısı bir yere kadar
GP'nin büyük adımlar attığı gerçek. Anketten ankete, ilden ile değişen çok farklı oy oranları var. Bu partinin barajı aşıp aşamadığıyla ilgili olarak birden fazla soruyu ortaya atmak gerek. Bu sorulardan biri, örgütü olmayan ve doğrudan yemekli/konserli 'Cem Uzan' mitingleriyle çalışan bu partiye ilişkin -elbette samimi olan- anket sonuçlarının, taze yapılan mitinglerin etkisiyle belirlenip belirlenmediği. Bir başka deyişle, mitingden sonra yapılacak bir ankette bu partiye oy vereceğini söyleyenlerin, yemek ve konser etkisi bittikten sonra da kararlarını muhafaza edip etmedikleri. Acaba, anketlerde bu partinin oylarının bir hayli 'oynak' çıkmasının böyle bir nedeni olabilir mi?
İkincisi soru, bu parti, köylerde ne kadar etkili olabiliyor. Bir başka deyişle, köy oylarını yakalamakta zorlanan kamuoyu araştırmalarının bu 'açığı', GP'nin olduğundan yüksek görünmesine mi neden oluyor? Türkiye'de seçmenlerin yaklaşık yüzde 15'ini barındıran Doğu ve Güneydoğu'nun çok sayıda köylü seçmen barındıran 30'a yakın ilinde GP'nin hangi oranlara ulaşabileceği de bu sorunun bir parçasıdır. Ve nihayet son bir soru daha sorulmalıdır. Öteki partilerin seçim kampanyalarının henüz hız kazanmaya başladığı göz önünde tutulursa, GP'nin hızının kesilmeye başladığını söylemek doğrusu yanlış olur mu?
Buna, öteki partilerin milletvekili adaylarının, hiç tanınmayan ve kişisel etkileri 'sıfır' olan GP adaylarına kıyasla, 'yerel güçlerinin' daha çok olacağını, yani onların 'sahada'ki etkilerinin giderek daha çok GP 'aleyhine' işleyeceğini de ekleyebiliriz.
Erhan Göksel: Araştırmacı

derin konular ya bunlar bizi aşar:)